جود در حدیث و اخلاق
جود، اصطلاحی در حدیث ، اخلاق ، فلسفه و کلام و عرفان است.
معنا و تعریف جود در این علوم کاملاً یکسان نیست و به اعتبار برخی قیود و تأکید بر آنها، در کاربرد این اصطلاح و تعیین مصداق برای آن تفاوت هایی وجود دارد؛ از این رو، مباحث مقاله حاضر در سه بخش عرضه میشود: حدیث و اخلاق ، فلسفه و کلام ، عرفان .
← در حدیث و اخلاق
حضرت علی علیه السلام (حکمت ۴۳۷) عدل را به دو دلیل برتر از جود دانسته است :اول اینکه عدل به معنای وضع امور در جای خودشان است و جود خارج کردن چیزی است از جهت و جای خودش مراد از جود در اینجا معنای عرفی آن ، یعنی بخشش مال ، است نه جود حقیقی، زیرا جود حقیقی خارج کردن چیزی از جهت خودش نیست ، مانند جود خدا.دوم اینکه عدل عبارت است از تدبیری عام در امور دنیوی و اخروی و نظام عالم بدان متوقف است . به همین دلیل منافع و ثمرات عدل فراگیر و شامل همه است ، در حالی که جود امری خاص و شخصی است و فواید و منافع آن به قدر عدل عام و گسترده نیست .
جود و سخا
در کتاب های اخلاق ، معمولاً جود و سخا به یک معنی یا در معنای نزدیک به هم به کار رفته اند. به نظر ارسطو ، گشاده دستی (جود و سخا) یکی از فضائل است و آن رعایت اعتدال و حد وسط در صرف کردن و بخشیدن ثروت (چیزهایی که ارزش آنها با پول تعیین میشود) است و اسراف و خسّت (بخل ) افراط و تفریط در بخشش ثروت است . از میان صاحبان فضائل ، گشاده دستان محبوب تر از همه هستند، زیرا به دیگران سود میرسانند و سودرسانی ایشان به این علت است که آماده بخشیدن اند. بخشش به اشخاص درست (سزاوار)، به اندازه درست و به هنگام درست و مانند اینها از خصوصیات جود و سخاوت درست است . غزالی و نصیرالدین طوسی هم سخاوت را از جمله امهات فضائل و آن را، برخلاف نظر ارسطو، تحت جنس فضیلت خویشتن داری (عفت ) دانسته اند.ملامحمد مهدی نراقی جود را بخشش بدون غرض و با طیب خاطر و به همین دلیل آن را مختص خدا دانسته است . در عین حال او جود و سخا به معنای بخشش به قصد ثواب اخروی و کسب فضیلت جود و احتراز از رذیله بخل ، را در مورد انسان به کار برده است .در متون اخلاقی در توضیح جود و سخا، گاه اغراض و احوال ناقض آنها معرفی شده است که از آن جمله اند: اعطای پس از درخواست و به فردی که شایستگی آن را ندارد، سُمعه و ریا، تقرب به سلطان ، دفع ضرر از خود و خانواده ، افزودن مال ، جلب مدح و ثنا و مانند اینها. یحیی بن عدی جود و کرم را برای حاکمان در شمار اولویت ها و واجبات دانسته و در مقابل ، بخل را عامل تزلزل در ارکان فرمانروایی، دشمن آفرینی و سلب کننده امید از مردم معرفی کرده است . گفتنی است که امام علی علیه السلام (نامه ۵۳) نیز در عهد نامه مالک اشتر ، او را از مشورت با بخیل بر حذر داشته است ، چون بخیل حاکم را از فقر میترسانَد و او را از داد و دهش بازمی دارد.
